1а рәсем
1б рәсем
2а рәсем
2б рәсем
2в рәсем
|
Финал ярышларына хәзерләнњ љчен биремнәр џәм тәкъдимнәр:
Финал ярышлары ике этаптан тора. Беренче этапта финалга чыккан џәрбер укучы физикадан њзенећ сыйныф программасына кергән темалардан сайлап алып, нинди дә булса тәҗрибә хәзерләргә тиеш. Тәҗрибә физика дәреслегеннән алынса да, башка китаплардан алынса да була. Бары тик њзе укыган сыйныф программасына туры килергә тиеш. Һәр укучыга 3 минут вакыт бирелә. Шушы вакыт эчендә укучы њзе хәзерләгән тәҗрибәне књрсәтә, кирәк булганда плакаты буенча аћлата, физика законнарына нигезләп аћлатма бирә. Тәҗрибәнећ эчтәлеге алдан ук А4 форматында бер биткә компьютерда язылган, аћлатылган булырга тиеш. “Paint”та рәсеме ясалган булса, ул да шул ук бер бит эчендә була. (шрифт 12, поля 2см). Язма дискетта (электрон вариант) да булырга тиеш. Соћыннан укучылар эше Интернетка кулачак. Тәҗрибәне џәр укучы аерым эшли џәм аћлата. Укучы њзенә ассистент итеп бер яки берничә ярдәче алырга мљмкин.
Электростатика буенча џәм боз катыру кебек температурадан џәм дымлылыктан бәйле тәҗрибәләрне хәзерләргә тәкъдим ителми. Чљнки мондый тәҗрибәләр љйдә барып чыкса да, зур аудиториядә барып чыкмаска мљмкин.
Тәҗрибәләрдә куркынычсызлык кагыйдәләре тљгәл њтәлергә тиеш. Шартлау, яну белән бәйле џәм башка тљрле куркыныч тәҗрибәләр њткәрергә рљхсәт бирелми. Тәҗрибә барышында иминлек чараларыныћ њтәлеше љчен укучы белән килгән укытучы җаваплы.
Тәҗрибә башкарган џәм аћлаткан, дискетта џәм кәгазьдә хәзерләгән љчен 6-8 сыйныфлар љчен максимум 30 балл, 9-11 сыйныфлар љчен 45 балл куела. Баллар куелганда тњбәндәгеләр исәпкә алына:
- тәҗрибәнећ сыйныф программасына туры килње;
- тәҗрибә алдыннан яки артыннан проблемалы сорау куелу;
- тәҗрибәнећ кызыклы булуы;
- тәҗрибәнећ җитез џәм оста башкарылуы;
- тәҗрибәне физика законнарына нигезләп дљрес аћлату;
- тәҗрибәдә кулдан ясалган прибор яки башка әсбаплар булу;
- тәҗрибәне аћлатканда плакат булу;
- тәҗрибәнећ дискеттагы џәм кәгазьдәге варианты булу;
- бирелгән вакытка сыешу;
- тәҗрибәнећ башка тљр љстенлеге булу;
Икенче этапка џәр класстан 3 укучы њтә. Баллар тигез булган очракта гына икенче этапка њтњчеләр саны артыграк булырга мљмкин.
Икенче этапка чыккан укучылар информатика буенча кљч сынашу њткәрәләр. Һәр класска информатика буенча сораулыклар (билетлар) хәзерләнә. Сораулар алдан укучыларга хәбәр ителми. Икенче этапка чыккан укучы икешәр сорау ала џәм шундук җавап бирә. Бер сорауга җавап бирњ вакыты 1-2 минуттан артмаска тиеш. Җавапларныћ тулы булуына, тљгәллегенә карап, џәр җавапка тњбәндәгечә баллар куела: 6-8 сыйныфлар љчен бер җавапка максимум 15, 9-11 сыйныфларга 20 шәр балл куела.
Беренче этапта да, икенче этапта да финалга чыккан 6-7 класс укучылары 8 класс укучылары белән беррәттән ярыша џәм 6-7 класслар арасыннан җићњчеләр аерым билгеләнми. Бу укучылар физикадан тәҗрибәне 7 сыйныф программасыннан сайларга тиеш.
Шулай итеп, 8, 9, 10, 11 сыйныфлардан беренче, икенче, љченче урыннар билгеләнә. Аннан соћ абсолют батырлар билгеле булачак.
Җићњчеләргә призлар олимпиаданыћ нигезләмәсендә књрсәтелгәнчә биреләчәк.
Љченче тур биремнђре
Физика. 8 (6-7) сыйныфлар. “Айга сђяхђт”.
Айга экскурсиягђ очтыгыз, ди. Анда нилђр књрдегез? Нилђр ишеттегез? Ничек йљрдегез? Барлык тљр кичерешлђрегезне, фантазиягђ артык бирелмичђ, физика законнарына таянып инша языгыз.
9 сыйныф. “Кара Књл џђм Кариб дићгезе”.
Кайчандыр Сосна басуында бер књл булган. Кара Књлнећ хђзерге урыны коры ќирне тђшкил иткђн. Бер тљндђ бу урынга “галђмђт зур ут” тљшкђн. Тирђн чокыр хасил итеп, ќир асты суларына тоташкан џђм Кара Књл хасил булган. Сосна басуындагысы юкка чыккан.
Хђзерге Кариб дићгезе тирђсе элек Ќирнећ полюсы булып торган. Бирегђ тљшкђн “зур ут” Балтачныкыннан мећнђрчђ тапкыр зур булган. Мђћгелек бозлар эреп, зу-ур дићгез хасил булган. Кара Књл џђм Кариб дићгезе легендаларында хакыйкать џђм уртаклык бар. Шуларны џђм шундый башка урыннарны характерлап бирегез. Физика џђм астрономия законнарына нигезлђп аћлатыгыз.
10 сыйныф. “Салкын планетада”.
-200 градуста тљрле металлар, пластмассалар, керамика, сыеклыклар, газлар яки башка матдђлђр њзлеклђрендђ нинди њзгђрешлђр кичерђлђр? Цельсий шкаласында -250, -300 градусларда хђл ничек њзгђрђ? Бу халђттђге матдђлђрнећ килђчђге нђрсђ белђн љметле? Химия џђм физика законнарын кулланып языгыз.
11 сыйныф укучыларына мәсьәләләр
1) Көчәнеше 6 В булган ток чыганагы, каршылыгы 30 Ом булган реостат һәм 3,5 В, 0,35 А һәм 2,5 В, 0,5 А дип язылган ике лампа бар. Лампалар нормаль режимда эшләсен өчен, чылбырны ничек җыярга?
2) 3 В көчәнешкә һәм 0,3 А ток зурлыгына исәпләнгән дүрт лампаны параллель тоташтырырга һәм көчәнеше 5,4 В булган чыганактан туендырырга кирәк. Лампаларга бер-бер артлы нинди өстәмә каршылыкны тоташтырырга кирәк? Әгәр лампаларның берсен сүндерсәк, лампаларның кызуы ничек үзгәрер?
3) Ачык спиральле электр плитәсендә чәйнек жылына. Су кайнап чыкканда спиральнең бер өлешенә су түгелә. Су тимәгән өлешендә спиральнең кызуы ничек үзгәрер?
4) Кабель һәркайсының кисеме 0,6 кв мм булган ике корыч җәптән һәм һәркайсының кисеме 0,85 кв мм булган дүрт бакыр җәптән тора. Ток зурлыгы 0,1 А булганда кабельның һәр километрында көчәнеш күпмегә кими?
Информатика. Барлык укучылар љчен дђ “Абагада форум”.
Форум ул — њзара аралашуныћ бер тљре. Физика, информатика, Интернет џђм абага темаларына кем нинди сорау бирергђ тели, шуны бирђ. Кайсы бњлеккђ кереп, ничђ џђм нинди сорау бирђсећ, синећ эш. Ќаваплар да язасыћ. Башкалар соравына, билгеле. Башка мђктђп укучылары сорауларына бирелгђн ќаваплар югарырак бђялђнђ. Сораулар да, ќаваплар да кыска булырга тиеш. Ђ саны чиклђнми. Сорауларныћ актуальлегенђ карап, сорау бирњче баллар ала. Ќавапларныћ тљгђлегенђ карап, аларга да бђя куела. Югарырак сыйныф укучысы соравына тњбђнрђк сыйныф укучылары да ќавап бирергђ мљмкин. Киресенчђ дђ була ала. Берђњнећ соравына берничђ укучы ќавап бирергђ мљмкин. Ђмма алдагы ќаваплар белђн танышырга кирђк. Кабатлану булмасын. Сорау яки ќавап бирњчелђрнећ исем фамилиясе, классы, мђктђбе тљгђл язылсын. Датаны књрсђтњ, сорау џђм ќавапларны билгеле тђртиптђ номерлап бару да кирђк. Кайсы сорауга ќавап бирњећ књренеп торсын.
Форумга тњбђндђгечђ керђсе. Башта abaga2004.narod.ru сайтын ачыгыз. “Татар дљньясы”ныћ беренче битендђге абаганыћ Раниль сайты дип аталган abaga.h16 сайтына њтегез. Анда форум бите бар. Форумга кереп, кызыксынган бњлекне сайлап ал. Форумга хђзердђн ук катнаша башлагыз. Форумда катнашучыларга баллар исђ 20 февраль — 20март аралыгындагы сорау-ќаваплар љчен куелачак. Мђгариф министрлыгы порталы аша (мђктђплђр љчен бушлай) электрон хатлар китмђсђ дђ, форум сораулары џђм ќаваплары бу портал аша аћсат китђ. Њзегез язганнарныћ Интернетка элђгњен тикшерњ љчен, сорау-ќавапларыгызны ќибђргђннђн соћ, Ctrl+R тљймђлђренђ басарга кирђк.
Љченче тур ќавапларын ќибђрњ вакыты 20 мартка кадђр.
Икенче тур биремнәре
Информатика буенча
8 сыйныф укучылары љчен (биредә беренче турда катнашкан 6-7 сыйныф укучылары да катнаша)
“Минем авылым”, “Минем мәктәбем”, “Безнећ љй” темаларына Paint редакторы белән компьютерда рәсем ясарга. Рәсемне электрон почта аша җибәрергә.
9 џәм 10 сыйныф укучылары љчен “Живая геометрия” программасы ярдәмендә (башка программа да ярый) компьютерда сызым эшләп җибәрергә. 9 сыйныф укучыларына нинди дә булса геометрик җисем яки детальнећ каршыдан џәм љстән књренешен, 10 сыйныф укучыларына исә нинди дә булса геометрик җисем яки детальнећ аксонометриясен эшләргә. Сызымда нокталарны тамгалап, хәрефләр белән билгеләргә. Сызымга аћлатма да бирергә.
11 сыйныф укучылары кайсы да булса электрон энциклопедия яки мультимедиа программасы кулланып “Физик ачышлар” дигән презентация эшләргә тиеш. Материалларны Интернеттан чњпләп алсаћ да була. Презентациядә кадрлар саны 15-20 дән артмаска џәм анда 4-5 тљрле ачыш чагылыш табарлык булсын.
Икенче бирем, физикадан:
8 (6-7) сыйныф. Кызыклы тәҗрибәләр ярышы.
Берничә тәҗрибәне бер-беренә бәйләргә, практик рәвештә эшләп карарга, аларны физика законнарына нигезләп аћлатып бирергә. Тормышта чагылышына, практикада кулланылышына мисаллар китерергә.
9 сыйныф. Рәсемнәрдә физика.
Тљрле китаплардан, журналлардан (әмма дәреслекләрдән тњгел) табигать књренешләрен, тљрле эш-гамәлләрне чагылдырган рәсемнәр тупларга (ксерокопиясен алырга, саны 10-15тән артмасын). Бу рәсемнәрне физика законнарына нигезләп аћлатып бирергә.
10 класс. Микродулкынлы мич.
Тљзелешен, эшләњ принцыбын физика законнарына таянып аћлатып бирергә. Шушы закон нигезендә эшли торган мичләр кайчан уйлап табылган? Производствоныћ нинди тармакларында нәрсә љчен кайчаннан бирле кулланылалар?
11 сыйныф. ВУЗларга керергә теләњчеләр љчен мәсьәләләр
1. Тышкы яктан књләме V булган куыш шар, яртылаш баткан хәлдә суда йљзә. Суныћ тыгызлыгы Po, шар эшләнгән материалныћ тыгызлыгы P. Шар эчендәге куышлыкныћ књләмен табарга.
2. Массасы m=25г булган кечкенә шарга Q=7 мкКл корылма биреп, аны кљчәнешлелеге Е=624 В/м булган бериш горизонталь электр кырына куйганнар. Шарны элеп куйган җеп вертикаль юнәлештән нинди почмакка авышыр?
3. Батарея кыска ялганышта 15 А ток бирә, каршылыгы R=17,4 Ом булган резистор ялгаганда чылбырда ток зурлыгы 0,5 А була. Батареяныћ ЭЙК табарга.
4. Калынлыгы d=2 cм булган пыяла яссы параллель пластинага яктылык нуры тљшә. Тљшњ почмагы 45°, пыяланыћ сындыру књрсәткече n=1,5. Нурныћ пыяла пластина аша њткәндәге авышуын табарга.
Беренче тур биремнәре
Информатика буенча:
Беренче бирем информатикадан
(барлык сыйныф укучыларына да бертөрле):
Үзеңнең портрет жанрында төшкән фотоңны җибәрергә. Фотоны башта кимендә 300 нокта-дюйм сизгерлек белән сканер ярдәмендә компьютер хәтеренә алырга. Аннары Photoshop программасы ярдәмендә эшкәртеп, 20-25 кБ jpg форматына күчерергә. Шулай электрон почта аша «Абага» адресына җибәрелсә, максималь балл алырсыз. Фото белән бергә үзегез турында кыскача мәгълүмат та булырга тиеш. Photoshop пакетыгыз булмаса, эшкәртмичә дә җибәрә аласыз. Электрон почтагыз булмаса, дискет белән җибәрегез. Сканерыгыз булмаса, күрше мәктәпкә мөрәҗәгать итегез. Алай да булмаса, фотогызны конвертка салып җибәрсәгез дә була. (8-9 сыйныфлар).
«Абага»ның Интернеттагы сайтында фотоальбом ачып, анда иң актив укучыларның, олимпиаданы оештыруда ярдәм иткән укытучыларның, җитәкчеләрнең, башка өлкәннәрнең фотоларын урнаштырырга исәплибез. Бер үк вакытта «Абага» мәктәбен төрле елларда үткән бүгенге студентлардан да Интернеттагы фотоальбомга урнаштыру өчен фотоларын һәм үзләре турында кыскача мәгълүмат җибәрүләрен сорыйбыз. Интернет аша да, дискетта да, конверт белән дә җибәрергә мөмкин.
Икенче бирем, физикадан:
8- сыйныф. Супертабышмаклар.
Табышмакларны барыбыз да чишәргә яратабыз. Ә менә аларны төзүчеләр күп түгел. Сезгә гади табышмаклар түгел, физика-техника белән бәйле, яңалык алып килә торган табышмаклар иҗат итәргә кирәк. Әйтик, табышмак кесә телефонына карата да, телевизор яки компьютерга карата да булырга мөмкин. Кайдандыр күчермичә үзеңә төзергә кирәк. Рифмалашкан булса, бигрәк яхшы. Табышмагыгызның җавабын да язарга онытмагыз. Кем ничә табышмак төзи ала, бишме-унмы, шуны җибәрегез, әмма 20-25тән артмасын. Рәсемен дә ясасагыз була.
9- сыйныф. Салават күпере.
Җәй көне күк йөзендә салават күпере ничек хасил була? Анда нинди төсләр бар? Күзгә күренми торганнары ниндиләр? Ни өчен күктәге салават күпере икәү була? Нигә күбрәк түгел? Бу ике «күпер» арасындагы ераклык (градусларда) күпмегә тигез? Аны ничек үлчиләр? Кыш көне салават күпере күзәтеләме? Өй шартларында нинди тәҗрибә ясап, салават күпере «күреп» була?
10- сыйныф. Безнең меридианнар.
Кояшлы көндә тәҗрибә ясап, үзегез яшәгән авыл өчен географик һәм магнитик меридиан юнәлешләре арасындагы почмакны табу сорала. Тигез урында җиргә вертикаль казык кагыгыз. Күләгәнең озынлыгын үлчәп, чын төш вакытының ничә сәгать, ничә минутта икәнен билгеләгез. (Безнең районда чын төш вакыты җәйге вакыт белән 12 сәгать 30 минут белән 13 сәгать 10 минут аралыгында). Төшлек сызыгын төгәл билгеләп, бау сузыгыз. Компас ярдәмендә магнит меридианы юнәлешенә дә бау сузыгыз. Баулар кисешкән ноктаны түбә итеп, турыпочмаклы өчпочмак төзегез. Гипотенузаның озынлыгы 2 метр булсын. Хәзер геометрия кагыйдәләрен кулланып, соралган почмакны исәпләп чыгарыгыз. Җир шарының кайсы урыннарында (географик озынлыкларда) бу почмак нуль градуска, нинди урыннарда ул максималь кыйммәткә ия була? Иң кыска күләгә ярдәмендә кояшның кульминация биеклеген градусларда табыгыз. Тәҗрибә үткәргән датаны язарга онытмагыз.
11 сыйныф укучыларының югары уку йортларына керү һәм бердәм дәүләт имтиханнарына хәзерләнүләрен искә алып, шул төрдәге мәсьәләләр мәктәпләргә электрон почта аша җибәрелә.
1-мђсьђлђ. Лента бер кђтњктђн икенче кђтњккђ чорнала Кђтњкнећ почмакча ђйлђнњ тизлеге даими џђм ? га тигез, кђтњкнећ баштагы радиусы R, лентаныћ калынлыгы h. Ђйлђнњ башланып t вакыты њткђннђн соћ лентаныћ хђрђкђт тизлеге књпме булыр?
2-мђсьђлђ. Кузгалмас блокка ќићел ќеп ярдђмендђ массалары m џђм M булган ике йљк эленгђн. Массалары тљрле булганлыктан йљклђр тизлђнешле хђрђкђт итђ башлыйлар. Ќепкђ F зурлыгындагы каршылык кљче тђэсир итђ дип санап, хђрђкђт башланып t вакыты њткђннђн соћ системаныћ массалар њзђге нинди тизлђнешкђ џђм импульс њзгђрешенђ ия булыр?
3-мђсьђлђ. Ќисем 1000 км биеклектђн ирекле тљшкђндђ, хђрђкђтнећ беренче секундында књпме юл њтђр? Ќирнећ радиусын 6400 км дип алырга.
4-мђсьђлђ. Савытта температурасы -15?С булган 200 г боз бар. Шућа температурасы -15?С ка кадђр нык суытылган 500 г су салалар. Шушы катнашмада књпме боз џђм књпме су булыр? Суныћ џђм бозныћ чагыштырма ќылысыешлыгын температурадан бђйле тњгел дип санарга.
Барлык сорауларга да җавап бирү мәҗбүри түгел. Белгән кадәр эшләгез. Җавапларны 20 ноябрьгә кадәр мәгариф бүлегенә яки редакциягә җибәрегез. «Абага»ның электрон адреслары: abaga2004@yandex.ru яки abaga@pochta.ru
|
